May 14, 2024

๐ˆ๐ง๐ญ๐ž๐ซ๐ฏ๐ž๐งรงรฃ๐จ ๐๐ž ๐’. ๐„๐ฑ๐š. ๐จ ๐Œ๐ข๐ง๐ข๐ฌ๐ญ๐ซ๐จ ๐๐จ ๐„๐ง๐ฌ๐ข๐ง๐จ ๐’๐ฎ๐ฉ๐ž๐ซ๐ข๐จ๐ซ, ๐‚๐ขรช๐ง๐œ๐ข๐š ๐ž ๐‚๐ฎ๐ฅ๐ญ๐ฎ๐ซ๐š ๐ง๐š ๐œ๐ž๐ซ๐ข๐ฆรณ๐ง๐ข๐š ๐๐ž ๐ ๐ซ๐š๐๐ฎ๐šรงรฃ๐จ ๐๐จ๐ฌ ๐ž๐ฌ๐ญ๐ฎ๐๐š๐ง๐ญ๐ž๐ฌ ๐๐š ๐”๐๐“๐‹

๐‘ฌ๐’™๐’„๐’†๐’รช๐’๐’„๐’Š๐’‚๐’” ๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’” ๐‘ด๐’†๐’Ž๐’ƒ๐’“๐’๐’” ๐’…๐’ ๐‘ท๐’‚๐’“๐’๐’‚๐’Ž๐’†๐’๐’•๐’ ๐‘ต๐’‚๐’„๐’Š๐’๐’๐’‚๐’

๐‘ฌ๐’™๐’„๐’†๐’รช๐’๐’„๐’Š๐’‚๐’” ๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’” ๐‘ด๐’†๐’Ž๐’ƒ๐’“๐’๐’” ๐’…๐’ ๐‘ฎ๐’๐’—๐’†๐’“๐’๐’

๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’” ๐‘ฌ๐’™-๐‘ด๐’†๐’Ž๐’ƒ๐’“๐’๐’” ๐’…๐’ ๐‘ฎ๐’๐’—๐’†๐’“๐’๐’ ๐’‚๐’’๐’–๐’Š ๐’‘๐’“๐’†๐’”๐’†๐’๐’•๐’†๐’”

๐‘ด๐’‚๐’ˆ๐’รญ๐’‡๐’Š๐’„๐’ ๐‘น๐’†๐’Š๐’•๐’๐’“ ๐’…๐’‚ ๐‘ผ๐‘ต๐‘ป๐‘ณ

๐‘น๐’†๐’‘๐’“๐’†๐’”๐’†๐’๐’•๐’‚๐’๐’•๐’†๐’” ๐’…๐’๐’” ๐‘ท๐’‚๐’“๐’„๐’†๐’Š๐’“๐’๐’” ๐’…๐’† ๐‘ซ๐’†๐’”๐’†๐’๐’—๐’๐’๐’—๐’Š๐’Ž๐’†๐’๐’•๐’

๐‘ด๐’‚๐’ˆ๐’รญ๐’‡๐’Š๐’„๐’๐’” ๐‘น๐’†๐’Š๐’•๐’๐’“๐’†๐’” ๐’…๐’‚๐’” ๐‘ฐ๐’๐’”๐’•๐’Š๐’•๐’–๐’Šรงรต๐’†๐’” ๐’…๐’† ๐‘ฌ๐’๐’”๐’Š๐’๐’ ๐‘บ๐’–๐’‘๐’†๐’“๐’Š๐’๐’“ ๐’‚๐’’๐’–๐’Š ๐’‘๐’“๐’†๐’”๐’†๐’๐’•๐’†๐’”

๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’” ๐‘ท๐’“๐’-๐‘น๐’†๐’Š๐’•๐’๐’“๐’†๐’”, ๐‘ฝ๐’Š๐’„๐’†-๐‘น๐’†๐’Š๐’•๐’๐’“๐’†๐’” ๐’† ๐‘ซ๐’†๐’„๐’‚๐’๐’๐’” ๐’…๐’‚ ๐‘ผ๐‘ต๐‘ป๐‘ณ

๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’” ๐‘ซ๐’๐’„๐’†๐’๐’•๐’†๐’”, ๐’‡๐’–๐’๐’„๐’Š๐’๐’รก๐’“๐’Š๐’๐’” ๐’† ๐’†๐’”๐’•๐’–๐’…๐’‚๐’๐’•๐’†๐’” ๐’…๐’‚ ๐‘ผ๐‘ต๐‘ป๐‘ณ

๐‘ฌ๐’”๐’•๐’Š๐’Ž๐’‚๐’…๐’๐’” ๐‘ฌ๐’”๐’•๐’–๐’…๐’‚๐’๐’•๐’†๐’” ๐‘ฎ๐’“๐’‚๐’…๐’–๐’‚๐’…๐’๐’”,

๐‘ด๐’Š๐’๐’‰๐’‚๐’” ๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’‚๐’” ๐’† ๐‘ด๐’†๐’–๐’” ๐‘บ๐’†๐’๐’‰๐’๐’“๐’†๐’”,

Enquanto Ministro do Ensino Superior, Ciรชncia e Cultura รฉ com muita satisfaรงรฃo e muita honra que participo nesta Cerimรณnia de Graduaรงรฃo dos estudantes finalistas da UNTL.

Gostaria de comeรงar por apresentar saudaรงรตes a todos os que participam nesta cerimรณnia, nomeadamente ao Magnรญfico Reitor, ร  estrutura dirigente, aos docentes e estudantes da UNTL.Aproveito ainda a oportunidade para cumprimentar e dar os parabรฉns a todos os estudantes graduados.

A graduaรงรฃo รฉ uma data importante para um estudante, pois representa o sucesso do percurso acadรฉmico, e, ao mesmo tempo, รฉ um motivo de alegria e de esperanรงa para o nosso paรญs.

Exelรฉnsia, Seรฑora no Seรฑor sira, mak hรกโ€™u respeitu,

Ida-neโ€™e sai nuโ€™udar onra boโ€™ot ida mai haโ€™u, hodi prezidi serimรณnia graduasaun, tanba graduasaun ba estudante sira hanesan momentu neโ€™ebรฉ importante liu iha kada universidade.

Graduasaun signifika katak, instituisaun neโ€™e hatene duni kria kondisaun sira neโ€™ebรฉ nesesรกria ba ninia estudante sira hodi aprende no responde pozitivu ba ezijรฉnsia akadรฉmika neโ€™ebรฉ sira liutiha ona durante tempu formasaun nian. Ida-neโ€™e importante duni. Maibรฉ, ba UNTL, neโ€™ebรฉ importante liu, tanba nia nuโ€™udar ita-nia รบnika universidade pรบblika, neโ€™ebรฉ iha misaun atu lidera no sai izemplu ba sistema hotu-hotu ensinu superiรณr iha Timor.

Ita la bele haluha katak, razaun neโ€™ebรฉ lori Governu hodi kria tiha UNTL mak, atu universidade ida-neโ€™e bele sai nuโ€™udar referรฉnsia ho kualidade, ba instituisaun seluk ensinu superiรณr nian, tamba Estadu mรณs tenke pratika iha universidade pรบblika, saรญda mak Estadu eziji ba instituisaun sira seluk, liuhosi ANAAA.

Nuneโ€™e, maka mandatu neโ€™ebรฉ laโ€™o ona iha tinan haat nia laran no agora besik atu remata, VIII Governu Konstitusionรกl investe nafatin hodi hadiโ€™ak liutรกn UNTL.

Haktuir liรฑa orientasaun, Governu mobiliza tiha rekursus no parseiru sira ba Universidade Pรบblika atu bele iha kondisaun traballu neโ€™ebรฉ diโ€™ak liutรกn.

Halo ona inaugurasaun ba instalasaun foun sira, hanesan, Fakuldade Enjeรฑaria iha Hera, edifisiu foun ba Fakuldade Medisina, Fakuldade Ekonomia no Servisus Administrasaun UNTL nian iha Dรญli.

Nuโ€™udar esforsu atu kria kondisaun diโ€™ak ba UNTL, neโ€™e iha relasaun ho traballu preparatรณriu ba futuru konstrusaun Sidade Universitรกria Aileu, sai hanesan infraestrutura ida neโ€™ebรฉ sei fundamentรกl liu atu UNTL bele iha perspetiva foun ba dezenvolvimentu.

Maske instalasaun fรญzika neโ€™e importante tebtebes, maibรฉ universidade neโ€™ebรฉ ho kualidade maka determina nรญvel formasaun ba ninia kapitรกl umanu, liuliu fรณ kapasitasaun ba ninia dosente sira.

Ho razaun neโ€™e, maka Governu, liuhosi Fundu Dezenvolvimentu Kapitรกl Umanu, kria nafatin oportunidade ba dosente sira hosi UNTL no Instituisaun Ensinu Superiรณr seluk, atu iha asesu ba formasaun pรณs-graduasaun (Mestradu no Doutoramentu) iha paรญzes estranjeiru no, Governu servisu nafatin atu iha futuru, UNTL bele kria programa doutoramentu, haktuir ho ida-neโ€™ebรฉ estabelese ona iha Karta Polรญtika ba Ensinu Superiรณr no Siรฉnsia.

Ita bele afirma katak, UNTL transforma nafatin, hanesan iha prespetiva foun ba dezenvolvimentu. Haโ€™u hakarak hateten ba imi, hanesan izemplu, perspetiva neโ€™ebรฉ loke UNTL hodi atualiza estatutu kareira dosente neโ€™ebรฉ foin lalais aprova iha Konsellu Ministrus.

Hanesan ita hotu hatene, estatutu ida-neโ€™e nuudar instrumentu ba jestaun rekursus umanus, hodi fรณ prรฉmiu tuir mรฉritu no bom dezempeรฑu ba dosente sira. Ho regulamentasaun no implementasaun ba kareira, haโ€™u fiar katak, universidade pรบblika sei manรกn dinamizmu foun.

Tamba neโ€™e maka, haโ€™u hakarak aproveita oportunidade ida-neโ€™e, hodi felisita UNTL, especialmente ba Magnรญfiku Reitรณr, dosente no funsionรกriu sira, ba servisu neโ€™ebรฉ halaโ€™o toโ€™o ohin-loron, neโ€™ebรฉ kontribui tebes hodi hadiโ€™ak nafatin kondisaun no dezempeรฑu UNTL nian. Haโ€™u mรณs hakarak agradese ba Magnรญfiku Reitรณr no ninia equipa ho imi hotu kolaborasaun no kooperasaun neโ€™ebรฉ eziste ho Ministรฉriu Ensinu Superiรณr, Siรฉnsia no Kultura, neโ€™ebe sai fatรณr importante tebes ba pasu ka dezenvolvimentu pozitivu UNTL nian.

Exelรฉnsia, Seรฑora no Seรฑor sira, mak hรกโ€™u respeitu,

Agora haโ€™u hakarak felisita estudante sira neโ€™ebรฉ ohin gradua ona, iha nรญvel baxarelatu, lisensatura, pรณs-graduasaun no mestradu. Parabรฉns ba imi, tanba ho imi-nia empeรฑu, motivasaun, dedikasaun no kapasidade konsege manรกn difikuldade hotu-hotu, toโ€™o ikus mai, hodi bele remata imi-nia estudu ho susesu.

Dosente sira ensinu superiรณr, hatene katak importante tebes iha estudante neโ€™ebรฉ motivadu, empeรฑadu no partisipativu. Tambรก neโ€™e, parabรฉns dala da tan ba imi, tambรก manรกn tiha ona etapa formasaun universitรกria neโ€™ebรฉ ohin remata ona, no imi-nia kontribuisaun iha vida estudante toโ€™o ohin-loron, konsolida nafatin UNTL. Imi iha preparasaun neโ€™ebรฉ diโ€™ak tebes atu enfrenta merkadu traballu nomรณs vida neโ€™ebรฉ hein hela imi.

Maske nuneโ€™e, haโ€™u mรณs hakarak fรณ-omenajen ba imi-nia famรญlia sira, neโ€™ebรฉ sempre apoia no garante kondisaun nesesรกria ba imi-nia susesu. Nuneโ€™e, vitรณria neโ€™ebรฉ mak ohin imi komemora, nuudar mรณs vitรณria ba imi-nia familรญa sira.

Haโ€™u hakarak temi dala ida tan katak, graduasaun neโ€™e, reprezenta mรณs vitรณria ida ba ita-nia paรญs, tanba kada joven neโ€™ebรฉ iha formasaun kompletu, neโ€™e signifika katak paรญs iha kualifikasaun liutรกn hodi hasoru nia futuru. Futuru ida neโ€™ebรฉ sei mai ho ezijรฉnsia barak no oin-oin, liuliu iha kapasidade nian.

Hanesan Jean Piaget afirma katak โ€œo principal objetivo da educaรงรฃo รฉ criar pessoas capazes de fazer coisas novas e nรฃo simplesmente o que outras geraรงรตes fizeramโ€ (edukasaun nia objetivu prinsipรกl maka, kria ema sira-neโ€™ebรฉ iha kapasidade atu halo buat foun no laโ€™รณs depende ba buat neโ€™ebรฉ jerasaun seluk halo tiha ona).

Ida-neโ€™e signifika katak, ita presiza asegura ita-nia rekursus umanus, hanesan ita-nia dosente sira, tenke iha kualidade akadรฉmika no sientรญfika hodi transmite kompetรฉnsia inovasaun no empreendedorizmu ba estudante sira.

Ho objetivu atu ita-nia paรญs bele akompaรฑa evolusaun sientรญfika no teknolรณjika iha nรญvel rejionรกl no internasionรกl, no iha futuru ida neโ€™ebรฉ sustentรกvel no diโ€™ak liutรกn. Exelรฉnsia, Seรฑora no Seรฑor sira, mak hรกโ€™u respeitu,

Universidade sira iha papรฉl importante ba prosesu dezenvovimentu paรญs nian. Mundu hafoin pandemia, atu kompete nafatin, paรญzes sira presiza taxa eskolarizasaun nรญvel superiรณr no universidade sira neโ€™ebรฉ aas, liuhosi investigasaun hodi prodรบs koรฑesimentu sientรญfiku neโ€™ebรฉ fรณ-impaktu ba รกrea prioritรกria, hanesan ekonomia, saรบde no edukasaun. Universidade sira atu bele iha utilidade ba sosiedade presiza iha deversifikasaun ba oferta formativa, atu responde ba espetativa no nesesidade neโ€™ebรฉ maihosi setรณr no pรบbliku sosiedade oin-oin.

Nuneโ€™e, UNTL presiza mรณs iha hanoin ba ninia oferta no adapta ho mudansas teknolojia iha futuru, tambรก iha mundu atuรกl, universidade sira tenke proporsiona ba sidadaun, formasaun iha moris tomak (formaรงรฃo ao longo da vida). Ida-neโ€™e signifika katak estudante sira neโ€™ebรฉ ohin gradua no husik ona UNTL, iha futuru, sira sei bele filafali mai hodi kontinua halaโ€™o formasaun komplementรกr, neโ€™ebรฉ sei iha utilidade ba sira-nia perkursu profisionรกl.

Excelรชncias, Minhas Senhoras e Meus Senhores,

Finalizo esta minha intervenรงรฃo desejando as maiores felicidades aos estudantes que hoje se graduam. Que tenham muito sucesso na vida pessoal e profissional. Mesmo que tenham de enfrentar muitos desafios e constrangimentos, devem ter coragem, lutar e esforรงar-se para concretizar as vossas ambiรงรตes e atingir os vossos objetivos.

Muito Obrigado!

0Shares